Η Κέρκυρα είναι ένα νησί που βρίσκεται τοποθετημένο ανάμεσα στην ηπειρωτική Ελλάδα, την Αλβανία και την Ιταλία. Περιτριγυρίζεται από διάφορα μικρότερα νησιά: τους Οθωνούς, το Μαθράκι και την Ερείκουσα στο βορρά, τους Παξούς και Αντίπαξους στο νότο και πολλές ακατοίκητες βραχονησίδες ανάμεσα τους. Είναι το δεύτερο μεγαλύτερο νησί των Ιονίων Νήσων.
Τα ψηλότερα βουνά της Κέρκυρας είναι ο Παντοκράτορας ή η αρχαία Ιστώνη (906 m) στο βόρειο κομμάτι του νησιού και το βουνό των Αγίων Δέκα (573 m) στο νότο. Στο κέντρο του νησιού απλώνεται η κοιλάδα του Ρόπα και όλο το νησί χαρακτηρίζεται από πληθώρα υδροβιοτόπων: μικρά και μεγαλύτερα ποτάμια, ρυάκια, λίμνες και παραθαλάσσιες λιμνοθάλασσες. Ένα ιδιαίτερο οικοσύστημα αποτελούν οι αμμόλοφοι της λίμνης Κορισσίων και οι αλυκές Λευκίμμης.
Πολλά από τα φυσικά οικοσυστήματα της Κέρκυρας προστατεύονται ως περιοχές Natura ή ως Προστατευόμενες Περιοχές για τα Πουλιά, γεγονός που δεν έχει σταθεί ικανό να τα προστατέψει από τη διαρκή απειλή της πώλησης τους από το ελληνικό κράτος σε μεγαλοεπενδυτές που θα τα εκμεταλλευτούν τουριστικά, καταστρέφοντας τη μοναδική ομορφιά τους και τη ζωή που έχει βρει καταφύγιο σε αυτά.
Ο μοναδικός ελαιώνας του νησιού, παρότι προστατεύεται νομικά, δέχεται συνεχείς πιέσεις και απειλές που αλλοιώνουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του.
Το κλίμα είναι μεσογειακό με πολλές βροχοπτώσεις το χειμώνα και συνήθως, ζεστά καλοκαίρια. Ο μεγάλος αριθμός βροχοπτώσεων έχει σαν αποτέλεσμα η Κέρκυρα να είναι ένα από τα πιο πράσινα νησιά της Ελλάδας, φιλοξενώντας πολλούς διαφορετικούς τύπους οικοσυστημάτων και πλούσια βιοποικιλότητα.
Τα ανθρώπινα ίχνη στην περιοχή ξεκινούν από την Νεολιθική Εποχή με πολλά σημαντικά ευρήματα, κάποια από τα οποία μπορεί να δει κανείς στο Αρχαιολογικό Μουσείο που βρίσκεται στην πόλη της Κέρκυρας. Κατά την ανασκαφή του νεολιθικού οικισμού στη θέση Canal d’ Amour στο Σιδάρι βρέθηκαν 104 δείγματα χώματος με φυτικά κατάλοιπα σπόρων και καρπών. Τα δείγματα ανήκουν σε διάφορες κατηγορίες δημητριακών, οσπρίων και φρούτων και σηματοδοτούν το πέρασμα από τη συλλογή τροφής στην καλλιέργεια. Στα άγρια φυτά που βρέθηκαν στον οικισμό πλειοψηφούν οι καρποί Σαμπούκου, Sambucus nigra που φαίνεται ότι συλλέγονται και πάλι στην Κέρκυρα μετά από αιώνες όπου δεν υπάρχει καμία μέχρι στιγμής ένδειξη ότι οι άνθρωποι θυμόντουσαν τη χρήση τους. Επίσης, καρποί του Σαμπούκου του Έβουλου, Βατόμουρα, Σύκα, Σταφύλια, Άγρια Δαμάσκηνα, αλλά και καρποί από φυτά που δεν υπάρχουν σήμερα στο νησί, όπως το Ιπποφαές και τα Κράνα. Άλλα άγρια φυτά που φύονται στην Κέρκυρα, χρησιμοποιούνται σήμερα θεραπευτικά και βρέθηκαν στην ανασκαφή είναι το Πεντάνευρο, η Τριγωνέλλα, το Τριφύλλι, η Μηδική, το Βερμπάσκο και το Γάλλιο. Δεν υπάρχουν στοιχεία για τη χρήση των φυτών αυτών στη Νεολιθική εποχή και δεν είναι γνωστό αν χρησιμοποιούνταν σαν τροφή ή/και θεραπεία. Υπάρχουν όμως, τα ίχνη της παρουσίας τους κοντά στους ανθρώπους και τα φυτά αυτά είναι τα ίδια που συλλέγουμε κι εμείς σήμερα. Ανάμεσα στα ευρήματα βρίσκονται και σπόροι που δεν μπόρεσαν να ταυτοποιηθούν ενώ το Σιδάρι είναι μία περιοχή με ιδιαίτερες δυσκολίες στην ανασκαφή λόγω της στενής γειτνίασης του οικισμού με τη θάλασσα που έχει σαν αποτέλεσμα την κακή διατήρηση του αρχαιοβοτανικού υλικού και την περιορισμένη δυνατότητα ανασκαφής. Το στρώμα που μελετήθηκε κατά την ανασκαφή χρονολογείται μεταξύ του 7.500 και 6.000 π.Χ.
Όλα τα παραπάνω στοιχεία προέρχονται από την διδακτορική διατριβή της κυρίας Γεωργίας Κοτζαμάνη «Από τη συλλογή στην καλλιέργεια: αρχαιοβοτανική διερεύνηση των πρώιμων σταδίων εκμετάλλευσης των φυτών και της αρχής της γεωργίας στον ελλαδικό χώρο» που κατατέθηκε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, το 2009. Αφορμή για το ενδιαφέρον μου στάθηκε η έκθεση ευρημάτων από την ανασκαφή στο Σιδάρι στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κέρκυρας, η αναφορά στο Σαμπούκο και κυρίως, η αναφορά στο Ιπποφαές, φυτό που δεν υπάρχει σήμερα στην Κέρκυρα.
Η σχέση ανάμεσα στους κατοίκους της Κέρκυρας και τα φυτά βγαίνει από τον γραμμικό χρόνο και προεκτείνεται στον μυθικό χρόνο, τότε που η Μήδεια επισκέφθηκε το νησί των Φαιάκων.
Η Μήδεια είναι αρχετυπική μορφή αρχαίας θεραπεύτριας και από το όνομα της παράγεται το ρήμα «μήδομαι» που σημαίνει σκέφτομαι, συλλογίζομαι, μηχανεύομαι αλλά και φροντίζω, προνοώ, εφευρίσκω, παράγω, παρασκευάζω. Ο Γεράσιμος Α. Ρηγάτος στο βιβλίο του «Μήδεια. Προσεγγίζοντας τη μαγεία και τη θεραπευτική της Προϊστορίας» αναφέρει μαζί με όλα τα παραπάνω ότι η ρίζα μηδ- του ονόματος της Μήδειας στη λατινική της μετάφραση Med- συσχετίζεται με όλες τις λέξεις που έχουν σχέση με την ιατρική, όπως Medicina, Medicinalis κ.λ.π.
Όπως αναφέρεται στο ποίημα «Αργοναυτικά» του Απολλώνιου του Ρόδιου, οι Αργοναύτες επιστρέφοντας από την Κολχίδα μαζί με τη Μήδεια, μπήκαν στο λιμάνι της Κέρκυρας και οι Φαίακες του υποδέχτηκαν με χαρά. Σύντομα όμως, έφτασαν και οι Κόλχοι που τους καταδίωκαν. Οι Κόλχοι ζήτησαν από τον βασιλιά Αλκίνοο να πάρει θέση αφού ήταν απαγορευμένο να συγκρουστούν οι δύο στόλοι σε ξένο έδαφος. Ο Αλκίνοος ζήτησε μία μέρα προθεσμία να σκεφτεί την απόφαση του.
Κατά τη διάρκεια της νύχτας, η Μήδεια παντρεύτηκε τον Ιάσονα με τη βοήθεια της βασίλισσας Αρήτης σε μία σπηλιά με δύο εισόδους. Την επόμενη μέρα, ο Αλκίνοος επηρεασμένος από την Αρήτη έβγαλε την απόφαση ότι αν η Μήδεια ήταν παρθένα, θα την επέστρεφε στον πατέρα της. Αν όχι, θα έμενε με τον Ιάσονα. Όταν μαθεύτηκαν τα νέα του γάμου, ο Αλκίνοος αποφάσισε ότι η νύφη έπρεπε να μείνει με τον άνδρα της και αρνήθηκε να την παραδώσει.
Στην σπηλιά που έγινε ο γάμος, είχαν βρει καταφύγιο και η νύμφη Μάκρις με τις αδελφές της, όταν τις κυνήγησε η Ήρα γιατί έκρυψαν και ανέθρεψαν τον Διόνυσο. Η Μήδεια για να τις ευχαριστήσει για την βοήθεια τους, άλλαξε το αίμα τους με ένα μαγικό φίλτρο από βότανα, προσφέροντας τους αιώνια νεότητα. Αυτή είναι η πρώτη θεραπευτική πράξη με βότανα που έχει καταγραφεί στο νησί των Φαιάκων και αποδίδεται στη Μήδεια.
Τον επόμενο αιώνα, η Κέρκυρα αναφέρεται και πάλι ως νήσος των Φαιάκων στην Οδύσσεια. Ο κήπος του παλατιού του Αλκίνοου περιγράφεται από τον Όμηρο γεμάτος αχλαδιές, ροδιές, μηλιές, συκιές, ελιές και αμπέλια. Όλα όμορφα, περιποιημένα, γεμάτα καρπούς σε διάφορα στάδια ωρίμανσης.
Άλλη μία αναφορά στην αγάπη των κατοίκων της Κέρκυρας στα φυτά και στην αφθονία που υπάρχει στο ευλογημένο αυτό νησί. Όλα τα φυτά που αναφέρονται στον κήπο του Αλκίνοου υπάρχουν και σήμερα στη φύση και τους κήπους της Κέρκυρας. Ίσως, οι μηλιές δεν είναι πια όσες παλιά και θα άξιζε να ασχοληθεί κανείς με την ιδιαίτερη ποικιλία που καλλιεργούσαν κάποτε στην περιοχή των Καλαφατιώνων, την προστασία και διατήρηση της. Πιθανότατα, να υπάρχουν και άλλες τοπικές ποικιλίες, αλλά αυτή έτυχε να πληροφορηθώ μέχρι στιγμής.
Στα νεότερα χρόνια, βοτανολόγοι από την Ευρώπη επισκέπτονταν κατά διαστήματα την Κέρκυρα, ζωγραφίζοντας και καταγράφοντας τα φυτά της. Ανάμεσα τους και ο Ελβετός επιστήμονας Albert Mousson που περιγράφει τη φύση της Κέρκυρας στο βιβλίο του που βρίσκουμε στα ελληνικά με τίτλο «Κέρκυρα και Κεφαλονιά. Μία περιήγηση το 1858».
Το 1814 τυπώνεται στην Ιταλία το βιβλίο “Flora Corcirensis” από τον Doctor Michael Trivoli Pierri, το οποίο περιγράφει πάνω από 1.000 φυτά του νησιού. Ο Pierri ήταν καθηγητής στην Ιόνιο Ακαδημία.
Στο βιβλίο «Η Εκπαίδευση στην Κέρκυρα κατά τη Διάρκεια της Βρετανικής Προστασίας» του Ν.Κ.Κουρκουμέλη αναφέρεται η ίδρυση Βοτανικού Κήπου στον περιτειχισμένο χώρο της παλιάς Μονής της Αγίας Ιουστίνης στη Γαρίτσα. Ο κήπος φτιάχτηκε για την παρακολούθηση μαθημάτων Βοτανικής, αρχικά από τους φοιτητές της Ιατρικής και στη συνέχεια, και από τους φοιτητές του κλάδου των Επιστημών της Σχολής Φιλοσοφίας. Ο Βοτανικός Κήπος οργανώθηκε από τον ζακυνθινής καταγωγής γιατρό Στυλιανό Σπάθη με βοηθό τον Ιταλό πρακτικό βοτανολόγο Domenico Marziali και μεταφέρθηκαν σε αυτόν πάνω από 4.000 φυτά της κερκυραϊκής χλωρίδας. Μετά τον θάνατο του αρμοστή Guilford και του Σπάθη, ο κήπος παραμελήθηκε και εγκαταλείφτηκε.
Από τότε και μέχρι σήμερα, η κερκυραϊκή χλωρίδα υποφέρει από τη συχνή χρήση ζιζανιοκτόνων, εντομοκτόνων και άλλων χημικών. Η τεραστίων διαστάσεων κρίση στη διαχείριση των απορριμμάτων που ζούμε στις μέρες μας έχει οδηγήσει στη μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα και της γης… Ντόπιοι και ξένοι κάτοικοι έχουν κινητοποιηθεί και αγωνίζονται με εθελοντικές πρωτοβουλίες, έρευνα και διατύπωση προτάσεων να βοηθήσουν στην επίλυση των προβλημάτων που οι εκλεγμένες αρχές του νησιού μέχρι σήμερα δεν κατάφεραν ή δεν θέλησαν να λύσουν. Το νησί βρίσκεται σε τεράστιο κίνδυνο από αυτό που είναι η πιο τραγική συνέπεια της οικονομικής κρίσης: κρατικοί μηχανισμοί που δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν κανένα πρόβλημα και ξεπούλημα των δημοσίων αγαθών. Ταυτόχρονα με την καταστροφή της γης, προετοιμάζεται και η καταστροφή των θαλασσών μας με τα σχέδια για τις εξορύξεις πετρελαίου γύρω από τα νησιά μας…
Στις πιο δύσκολες στιγμές της ελληνικής ιστορίας, οι άνθρωποι στράφηκαν στη φύση και επιβίωσαν με όλα όσα αυτή είχε να τους προσφέρει. Την επόμενη φορά που θα χρειαστεί να βασιστούμε στη γη, τα φυτά και το νερό μας, αυτά δεν θα μας ανήκουν ή θα είναι πολύ μολυσμένα για να μας βοηθήσουν σαν τροφή και θεραπεία… Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η δική μου προσπάθεια να θυμηθούμε πως οι άνθρωποι ήταν κάποτε αυτάρκεις με ότι είχαν γύρω τους, να εκτιμήσουμε και να αγαπήσουμε το φυσικό περιβάλλον του νησιού μας, να θυμηθούμε ίσως ότι είμαστε Ένα με αυτό… όταν η Γη μας υποφέρει, δεν υπάρχει περίπτωση εμείς να είμαστε καλά…
