1.Βιόλα, Viola odorata
“Η γιαγιά μου, πάντα μου έλεγε «βάλτα στο μαξιλάρι σου, να δεις τι γλυκό ύπνο θα κάνεις». Είναι ότι πρέπει για το θυμό. Ένα αφέψημα από τα άνθη σε χαλαρώνει. Καλό για τον λαιμό όταν έχεις βήχα και δεν θυμάμαι πόσα άλλα μου έχει πει ακόμη.”
Ελένη Νεράτζη
Στη σύγχρονη δυτική βοτανοθεραπεία χρησιμοποιούνται κυρίως, τα φύλλα της Βιόλας.
«Αυτά είναι τα γιούλια. Μυρίζουν υπέροχα και οι γιαγιάδες μας λέγανε ότι για να τα μπάσουμε μέσα στο σπίτι πρέπει να είναι τουλάχιστον 40 κομμάτια, για να πάει καλά η χρονιά από υγεία και όλα. Για να βγάλουνε και πολλά πουλιά οι κλωσσαριές και η γάλισσα. Το ίδιο ίσχυε και για τα οβριά και τα σπαρράγγια. Τα πρώτα που θα μπάζαμε στο σπίτι έπρεπε να είναι πάνω από 40.»
Μαρία Φαϊτά
2. Λεμονόφυλλα
Για να κοπεί το γάλα της λεχώνας, η Νόνα μου “έστρωνε” το στήθος με λεμονόφυλλα , τα οποία συγκρατούσε το σουτιέν .
Ελένη Ζούμπου
3. Μολόχα, Malva sylvestris
Τα φύλλα και τα άνθη της μολόχας ήταν το πιο κοινό γιατροσόφι για την δυσκοιλιότητα.
4. Αγριάδα, Cynodon dactylon
Η ρίζα της αγριάδας μαζί με τα μουστάκια του καλαμποκιού χρησιμοποιούνταν σε όλη την Κέρκυρα για τις πέτρες στα νεφρά.
5. Βρύα
“Μικρή είχα μια πληγή στο πόδι μου, η οποία έτρεχε συνέχεια. Τίποτα δεν μπορούσε να την κάνει καλά από όσα μου έδωσαν οι γιατροί. Στο χωριό είχαμε μια γιαγιά αρβανίτισα. Η μαμά μου με πήγε και μου έβαζε επιθέματα στην πληγή, τα οποία είχαν και βρύα. Έλεγε οτι σταματούν τη σήψη.”
Ελένη Νεράτζη
6. Λιάρος, Arum italicum
Ο λιάρος είναι ένα από τα πρώτα φυτά που τα μικρά παιδιά μάθαιναν να αποφεύγουν. Ο χυμός του ερεθίζει το δέρμα και οι κόκκινοι δηλητηριώδεις καρποί εύκολα τραβούν την προσοχή ενός μικρού παιδιού.
Το μόνο ζώο που τρώει τον λιάρο είναι το γουρούνι και έτσι, όταν ήθελαν να κάνουν κήπο σε ένα καινούριο μέρος, έβαζαν πρώτα τα γουρούνια να καθαρίσουν το χωράφι από το λιάρο.
Το φυτό είναι επίσης γνωστό σαν Δρακοντιά, Φιδόχορτο ή Αυγό του Φιδιού. Τα τριγωνικά του φύλλα θυμίζουν κεφάλι φιδιού, καθώς ξεπηδάνε μέσα από τη βλάστηση.
Παρόλα αυτά, το φυτό έχει χρησιμοποιηθεί πολύ θεραπευτικά. Στην Ήπειρο, η επεξεργασμένη ρίζα γινόταν κατάπλασμα για αρθριτικούς πόνους.
Στην Κέρκυρα έχει καταγραφεί για την ώρα μόνο η παρακάτω μαρτυρία:
«Την ημέρα λοιπόν που πήγα για το σύμφυτο, συνάντησα μία κυρία η οποία είχε πρόβατα και μου είπε ότι ασχολείται κι αυτή με τα βότανα. Μου έδειξε λοιπόν το λιάρο, μου είπε ότι το λένε φιδόχορτο και ότι πριν από τριάντα χρόνια, αυτή είχε τρομερά προβλήματα με το λαιμό της. Χειμώνα, καλοκαίρι και με σαράντα βαθμούς έξω, αυτή καιγότανε από τον πολύ πυρετό. Συνάντησε λοιπόν μία ηλικιωμένη κυρία, η οποία της είπε ότι «θα σου δώσω εγώ κάτι και θα σου περάσει». Είχε λοιπόν, ρίζα του λιάρου, το κρεμμύδι του αποξηραμένο. Της έδωσε ένα κομματάκι μεγάλο όσο ένα νύχι. Έτσι μου το περιέγραψε. Τόσο, όσο ένα νύχι. Και της είπε ότι θα το μασήσεις αυτό και θα το καταπιείς. Όμως, να είσαι σπίτι σου διότι ενδέχεται αυτό να σε κάψει. Καίει… Όταν το μασήσεις, θα σε κάψει, αλλά εσύ να το μασήσεις και θα με θυμηθείς. Μου είπε λοιπόν, ότι πήγε σπίτι. Όντως φοβότανε να το φάει με την περιγραφή που της είχε κάνει η ηλικιωμένη, αλλά είπε ότι δεν έχω τίποτα να χάσω…τόσο πολύ που ταλαιπωριέμαι με αυτόν το λαιμό. Το μάσησα, μου είπε…το κατάπια… όντως, έκαιγε πάρα πολύ, όμως τριάντα χρόνια τώρα δεν με πείραξε ποτέ ο λαιμός μου. Αυτό ήταν η καταγραφή της.»
Ελένη Ζούμπου
Οι μαρτυρίες αυτές καταγράφονται ως ενδεικτικές της δύναμης των φυτών και της σοφίας των παλιών, αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι κατάλληλες για να τις μιμηθεί κάποιος που δεν έχει βαθιά γνώση των φυτών αυτών και της βοτανοθεραπείας. Τα τοξικά φυτά μπορούν να επιφέρουν θάνατο ή μόνιμες βλάβες και δεν πειραματίζομαστε με αυτά.
7. Κουτσουπιά ή Κοκκικιά, Cercis siliquastrum
“Φρέσκα κοκκικόφυλα βάζαμε πάνω στα εγκαύματα. Μου το έμαθε η Κατερίνα Μεταλληνού, η γνωστή χειροπρακτικός από την Κορακιάνα. Ήταν θεία μου. Βάζαμε τα κοκκικόφυλα πάνω στο έγκαυμα μέχρι να φρυγούν . Μετά, τα βγάζαμε και βάζαμε φρέσκα.»
Ελένη Ιωνά
«Έφτιαχναν ψωμί από καλαμποκάλευρο (μπομπότα) και το τύλιγαν με τα φύλλα της κοκκικιάς για να μην καεί στο ψήσιμο.»
Νατάσα Χαλικιοπούλου
«Σε κοκκικόφυλλα τύλιγαν το φρέσκο τυρί για να συντηρηθεί.»
Μαρία Φαϊτά
8.Σαμπούκο ή Αποξυλιά, Sambucus nigra
«Η θεία της πεθεράς μου έβραζε τα άνθη και τα έβαζε πάνω σε πρηξίματα. Τα είχε επίσης για πλύσεις στα μάτια.»
Φωτεινή Μικάλεφ
«Πέρναμε το κλαδί, καρφώναμε μία βελόνα στον αφρό κι φτιάχναμε ανεμόμυλους.»
Μαρία Φαϊτά
9.Φτέρες ή Βράχλα
«Η μάνα μου τσιγάριζε καλά τα βράχλα σε λάδι και μετά, σούρωνε το λάδι, το άφηνε να κρυώσει και το έβαζε πάνω στο έγκαυμα.»
Σπύρος Νικόπουλος, Λευκίμμη
10. Βδέλλες
Οι βδέλλες δεν είναι φυσικά φυτά, αλλά ήταν μία από τις πιο κοινές θεραπείες στα χωριά της Κέρκυρας.
Τι καλύτερο από το να μιλήσουν για τις βδέλλες οι ίδιοι οι άνθρωποι που θυμούνται τη χρήση τους;
Ευχαριστώ από καρδιάς τη Μαρία Φαϊτά, τον πατέρα της Σπύρο Μεταλληνό και την Άννα Λαυράνου με τους οποίους συζήτησα αρκετές φορές για να μπορέσω να καταλάβω πως ακριβώς χρησιμοποιούσαν τις βδέλλες στο παρελθόν.
Απόσπασμα από τις κουβέντες μας:
“Σπύρος: Επηγαίνανε στη λίμνη και πιάνανε βδέλλες. Ήταν ένας γέροντας από κάτου στου Μέρλιν, μέσα στις σούδες…
Επατούσε μέσα και γιομίζαν απάνω στα ποδάρια του. Είχε ένα μπουκάλι και τσι έβγαζε από το πόδι και της έβαζε μέσα στο μπουκάλι. Και τσι έφερνε του δικού μου του πατέρα. Του έδινε δύο τρεις, ανάλογα πόσες ήθελε… Την έβγανε τη βδέλλα και την έβανε στο πόδι του. Όπου νόμιζε ότι είχε κάτι, έβαζε τη βδέλλα απάνω. Η βδέλλα επήγαινε όπως ένα σκουληκάκι, τέτοια …και γινότανε τόση … από το αίμα που έπινε. Και αφού εχόρταινε, έπεφτε… Εκεί δίπλα, είχε ένα πιάτο με στάχτη, «δροσιά» που λέμε, στάχτη… έπεφτε μέσα, εξερνούσε το αίμα που είχε πιεί και μετά την πλένανε και τη ξαναβάνανε μέσα στο μπουκάλι. Γιατί ποιός ήθελε να πα να ξαναφέρει…
-Και μετά πως τις συντηρούσαν; Τι έτρωγαν;
– Τίποτις! Νερό. Μέσα στο νερό ήτανε. Μέσα σε γλυκό νερό. Δεν πάνε στη θάλασσα οι βδέλλες. Γλυκό νερό από τη λίμνη κάτω.
Μαρία: Όταν έπινε όσο αίμα χρειαζόταν, έσκαγε κι έπεφτε κάτω. Μετά, τσι έπαιρνε η νόνα και τις πίεζε, κι έφευγε το αίμα.
Ξενηστικώνανε πάλι και τις έβανε στη στάχτη…και μετά, τις φύλαγε για την άλλη…Δεν διατηρόντουσαν πολύ… Μία δυό φορές και μετά έφερναν άλλες.”
Σπύρος Μεταλληνός, Μαρία Φαϊτά
Στο βιβλίο του Σπύρου Καλούδη ” Η Κάτω Κορακιάνα από το μακρινό χθες… στο σήμερα” διαβάζουμε ότι ο γέρος που αναφέρεται στην παραπάνω μαρτυρία ήταν ο Λάδες ο Νεόφυτος, “ένας γραφικός τύπος της εποχής” που έπιανε της βδέλλες στα βαλτόνερα της Δασσιάς.
Η Άννα Λαυράνου συμπληρώνει την παραπάνω περιγραφή με τις εξής πληροφορίες:
«Η αποκόλληση μετά την εφαρμογή γινόταν (και γίνεται γιατί εφαρμόζονται ακόμη) ή μόλις η βδέλλα χορτάσει –και τότε πέφτει μόνη της- ή ρίχνοντας αλατόνερο πάνω της και στο σημείο εφαρμογής. Παράλληλα, ρίχναν και την στάχτη για να σταματήσει το αίμα που συνέχιζε να τρέχει (γιατί η βδέλλα στο σάλιο της έχει μια αντιπηκτική ουσία η οποία κρατάει το αίμα ρευστό). Επίσης, η στάχτη έχει και αντισηπτικές ιδιότητες. Γι’ αυτό την έβαζαν και πάνω στην πληγή αλλά και στην βδέλλα, μια και θα την χρησιμοποιούσαν ξανά (όταν “ξενηστίκωνε” βέβαια).”
11. Περδικάκι, Parietaria sp.
«Η νόνα μου τραβούσε το περδικάκι από τις λιθιές, ρίζα και φυτό ! Το έβαζε σε μπρίκι με νερό, το έβραζε , το σούρωνε και το έπινε για την ουρολοίμωξη, την κυστίτιδα και την άμμο στα ούρα!»
Ελένη Ζούμπου
Το αλλεργιογόνο περδικάκι που στην Κέρκυρα αγαπούμε να μισούμε είναι ένα πολύ σημαντικό βότανο για τα νεφρά. Ανήκει σε μία κατηγορία βοτάνων που στα αγγλικά ονομάζονται trophorestorative. Τα βότανα αυτά θρέφουν τα κύτταρα των οργάνων και πολλές φορές, μπορούν σε βάθος χρόνου να επαναφέρουν λειτουργίες που είχαν χαθεί. Το περδικάκι χρησιμοποιείται στη βόρεια Ευρώπη σε πρωτόκολλα για την νεφρική ανεπάρκεια, τα οποία έχουν επαναφέρουν σε μεγάλο ποσοστό τη λειτουργία των νεφρών σε πολλούς ασθενείς.
Η κυρία Βάσω Λούβρου έκανε αυτό το σημαντικό σχόλιο σε σχετική ανάρτηση μου στο διαδίκτυο:
«Όταν ήμουν μικρή, μια θεία μου κοπάνησε με την πέτρα περδική, την έστειψε και μου έβαλε το ζουμί στο κριθαράκι στο μάτι. Μέχρι το βράδυ είχε εξαφανιστεί ! Απο τότε, το κάνω μόνη μου σε παρόμοια περίπτωση!»
Βάσω Λούβρου
12. Αγριοτριανταφυλλιά, Rosa sempervirens
“Η γιαγιά μου μάζευε τα ροδοπέταλα από την άγρια τριανταφυλλιά, τα στέγνωνε, τα άλεθε και έβαζε στον καφέ της κάθε μέρα. Μέχρι τα ενενήντα δύο της βελόνιαζε και έραβε χωρίς να φορέσει ποτέ γυαλιά.”
Μανταλένα Τριάντη
13. Πεντάνευρο, Plantago coronopus
Το είδος που χρησιμοποιείται παραδοσιακά στην Κέρκυρα είναι το Plantago Coronopus.
« Η θεία μου μάζευε τις ρίζες, τις έξυνε να φύγουν τα ριζίδια και έβραζε δύο χούφτες σε 1 κιλό μαύρο κρασί. Έπιναν ένα ποτηράκι το πρωί και ένα το βράδυ για τη σπλήνα.»
Σπυριδούλα Αυλωνίτη
14. Ζαχουλιά, Helminthotheca echioides
«Τη ζαχουλιά, την έκαναν τσάι για την αιματουρία»
Σπυριδούλα Αυλωνίτη
15. Δάγκωμα Φιδιού
Τρυπούσαν την πληγή με αγκάθι αγραπιδιάς να φύγει το αίμα.
Σπύρος Μεταλληνός
